آریوبرزن

عسل (پانیذ، انگبین) یک ترکیب پیشرفته غذایی است که از شهد گلها و توسط زنبور عسل ساخته می­شود.

ترکیبات شیرین کننده آن شامل 40-27 % گلوکز، 47 -37%  فروکتوز، 3- 2/0% ساکارز، 11-7/0%  مالتوز و 6/0%  ملزیتوز می­باشد. عسل مهم‌ترین منبع مواد قندی شناخته شده‌است و پانزده نوع قند دارد. در مجموع یک کیلوگرم عسل ۳۲۵۰ کالری گرما و انر‍‍‍‍‍ژی، و 20- 12%  آب دارد.

عسل به لحاظ داشتن برخی مواد تخمیری در تبادلات غذایی و کمک به گوارش و هضم خوراک بالاترین رتبه را در میان خوراکی‌ها دارد، از این دسته مواد می‌توان به آنزیم‌های آمیلاز، اینورتاز، کاتالاز و پراکسیداز اشاره کرد.

همچنین عسل دارای ویتامین‌های بسیاری مانند ویتامین‌های B۲،B ۵ ،B۴، نیاسین، پریدوکسین و ویتامین‌های C ،K ،E ، A (ب2، ب5، ب4، ث، کا، ای، آ) است. گرچه  میزان این ویتامین‌ها در عسل فراوان نیست؛ با این حال بس و سودمند است. عسل دارای انواع پروتئین، اسیدهای آمینه، اسیدهای آلی مثل اسید فرمیک و مشتقات کلروفیل و رایحه‌های معطر است. املاح معدنی (کانیها) در عسل فراوانند؛ از جمله کلسیم، پتاسیم، سدیم، منگنز، آهن، کلر، فسفر، گوگرد و ید.

رنگ عسل:

به‌دلیل شهد گل‌های گوناگونی که زنبور عسل گردآوری می‌کند، رنگ انگبین (پانیذ) به‌دست آمده متفاوت است:

عسل اقاقیا: سفید روشن مانند آب

عسل افرا: لیمویی رنگ

عسل اسپرس: زرد طلایی

عسل میوه‌های گوناگون باهم: زرد متمایل به قهوه‌ای

عسل شبدر: سرخ یا زرد تمایل به قرمز

عسل زیرفون: زرد متمایل به سبز

عسل گل قاصدک: زرد تیره

عسل نارون: قهوه‌ای

عسل صنوبر: سبز تیره تا سیاه

عسل زبان گنجشک: سبز بسیارتیره

عسل بهارنارنج: زرد طلایی

عسل آویشن: قرمز عقیقی

عسل جنگل‌های مازندران: زرد مایل به سبز

عسل جنگل‌های کاج اروپا: قهوه‌ای

کاربرد پزشکی:

1- درمان سوختگی­های سطحی، کنترل عفونت و تولید گرانولاسیون تمیز (تجمع سلولی، گردهم آمدن یاخته‌های تازه) در زخم­های بستر.

2- درمان زخم­های ایجاد شده به وسیله گانگرن فورنیر ((Fournier؛ این گانگرن ضایعه‌ای نکروزی (ازمیان رفتن و مردن بافت زنده بدن)  همراه با درد و تورم است که بیشتر در نواحی پره آنال (پیرامون نشیمن‌گاه، مقعد)، پری رکتال (دورادور راست روده) و ژنیتال (شرمگاهی، تناسلی) هم در زنان و هم در مردان دیده می­شود.

3- درمان بیماری­های دندانی (اثر ضد میکروبی بر روی استرپتوکوک موتانس)

4-  پس از پرتودرمانی (رادیوتراپی) سر و گردن.

5- درمان زخم­های پا، جذام و اختلالات پوستی.

6- همچنین در پژوهش‌های جانوری دارای اثرات محافظتی بر روی زخم معده ایجاد شونده به‌وسیله اتانول و مشروب‌های الکلی می­باشد.

7-  در پژوهش‌های برون یاخته‌ای دارای اثرات کشنده بر روی عامل سالک (لیشمانیا) و محرک پاسخ دستگاه ایمنی است.

8-  موم عسل نیز سودمندی فراوانی دارد و ماسک آن برای صورت مفیداست؛ چین و چروک و فرورفتگی‌های پوست را ‌پوشانده و پوست را لطیف می‌کند. به‌عنوان آدامس نیز می توان از آن بهره برد. 

9- در طب تکمیلی و جایگزین: به طور موضعی در درمان اگزما (حساسیت پوستی)، به شکل خوراکی در کاهش خطر زخم معده؛ چکاندن آن به صورت قطره در چشم در افزایش قدرت تیزبینی و در افراد سالخورده دچار آب مروارید سودمند می­باشد.

10- در پزشکی ایرانی: ابوعلی سینا ۱۰۰۰ سال پیش در کتاب قانون خود نسخه‌های فراوانی بر پایه عسل و موم آن تجویز کرده‌است که در زیر به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:

عسل بادشکن است و برای معالجه قولنج روده تجویز می شود و در مسمومیت‌های خوراکی، دستگاه گوارش را پاک می‌سازد. سنگ‌های کلیه و مثانه را از بین می‌برد. برای این درمان عسل را با کندر باید خورد.به عنوان یک روش پیشگیری از بارداری هم از عسل با روش ویژه‌ای کمک گرفته شده است.

عسل خواب آور است و به مبتلایان به بیماری کم خوابی توصیه می‌شود که پیش از خواب چند قاشق مرباخوری عسل میل کنند.

برای رفع کم اشتهایی مفید است و کلاً جریان خون را در بدن بهبود می‌بخشد. از این رو به رشد ماهیچه‌ها کمک می‌کند، پس برای بچه‌های کم اشتها و ورزشکاران بسیار سودمند است.

عسل گرفتگی مویرگ‌ها را باز می‌کند و برای عروق سودمند است. پس سالمندان اگر هر روز شربت عسل و لیموی تازه بنوشند، عمر درازتری خواهند داشت.

دوز تجویزی:

 محل سوختگی: باید در روزهای پی‌درپی پس از شستشوی با محلول نمکی (نرمال سالین) با عسل پوشیده شود. پژوهش‌ها نشان داده که زخمهای سوختگی سطحی که با عسل پانسمان شده‌اند، زودتر از زخمهای درمان شده با پماد سیلورسولفودیازین بهبود یافته‌اند.

گانگرن فورنیر: عسل باید 3 بار در روز روی نواحی مبتلا مالیده شود. (به مدت 2 هفته)

بهبود زخم­ها: هر 12 ساعت باید روی زخم، عسل مالیده شده و سپس با گاز خشک پوشانده شود.

زخمهای عفونی در کودکان: 10-5 میلی لیتر عسل، 2 بار در روز مالیده شود.

داروشناسی:

اثرات آنتی باکتریال: به نظر می­رسد مهار رشد باکتری به وسیله این ترکیب به دلیل اسمولالیته بالا، کاهش نفوذپذیری آب به باکتری، آزاد کردن هیدروژن پر اکسید و فاکتورهای ضدباکتری آن به نام Inhibines باشد. همچنین PH اسیدی آن (6/3) باعث تشدید اثرات ضدباکتری می­گردد.

گرچه این اثرات ممکن است مربوط به ترکیب‌های باقی مانده در آن مانند آفت‌کش­ها یا تتراسایکلین که برای درمان بیماری­های زنبور عسل به کار می­رود، نیز باشد. میزان فعالیت ضد باکتری عسل به نمونه گیاهی ناحیه گردآوری نیز بستگی دارد. طیف اثرات ضد باکتری آن گسترده می­باشد.

طول اثر: اثرات ضد باکتری عسل به فرم موضعی تا 8 ساعت باقی می­ماند. در یک بررسی نشان داده شده تاثیر عسل در پیشگیری از عفونت، مانند بتادین می­باشد.  

اثر ترمیمی بر روی زخمها: این ترکیب به دلیل ویسکوزیته بالا ماند یک سد فیزیکی روی زخم را می­پوشاند و یک محیط نمدار برای تسهیل بهبود زخم فراهم می­نماید.

به دید می­رسد که عسل نوسازی پوست را تسریع نموده و فرایندهای التهابی را نیز کاهش می­دهد. اثرات ضد باکتری عسل نیز به اثر بهبود دهندگی زخم آن کمک می­کند.

خوردن در بارداری و شیردهی:

در مورد بی‌زیان بودن این دارو در بارداری و شیردهی مدارکی در دسترس نمی­باشد.

موارد منع مصرف و پرهیز:

1.      افزایش حساسیت به عسل

2.      کودکان یکسال و کوچکتر

واکنش‌های دارویی:

 تداخلات دارویی مهمی برای این دارو گزارش نشده است.

عوارض جانبی و ناخواسته:

خوردن آن در کودکان زیر یکسال باعث افزایش خطر بروز بوتولیسم ( همان زهر یا Toxin که با خوردن کنسروهای نجوشانده باعث بیماری و مرگ در انسان می‌گردد.) می‌شود. زیرا هاگ (اسپور) غیرفعال آن داخل عسل موجود است و به دلیل کامل نبودن فلور میکروبی روده و بالا بودن PH روده کودکان، احتمال تبدیل شدن هاگ به باکتری زنده و تولید زهر در این گروه بالا می­باشد.

تهوع و استفراغ به دنبال مصرف برخی گونه ها دیده شده است.

 اثرات ملین واسهال‌آور آن ممکن است در اثر سوء جذب هیدراتهای عسل ایجاد گردد.

 عسل ممکن است حاوی گرایانوتوکسین (بیشتر در ترکیه) باشد و باعث گیچی، ضعف، عرق‌ریزش زیاد، تهوع، استفراغ، آریتمی (ناهماهنگی ضربان قلب) و غش کردن گردد. واکنشهای حساسیتی، شوک آنافبلاکتیک و همچنین سوزش (پس از مصرف موضعی) گزارش شده است.

شرایط نگهداری:

برای کارایی بیشتر، بهتر است عسل از گرما، نم، رطوبت و نور مستقیم دور نگهداری شود.